“فرم تابع عملکرد” لویی سالیوان یکی از شعارهای محوری این دوره است که بر عملکرد گرایی معماری این دوره تاکید دارد.
نمایش ساختار بنا در نمای ساختمان و استفاده بسیار اندک از تزئینات از جمله اصول منشور ابتدایی معماری مدرن محسوب می شود که سرآغاز بوجود آمدن بروتالیسم در معماری این سده می باشد (شکل 1). استفاده از ظاهر بکر و بدون پوشش مصالح جهت نمایش زیبایی های طبیعی مصالح از جمله ویژگیهای این زمان محسوب می شود.
بروتالیسم، بتن خام
پس از اختراع بتن بین سال های 1950 تا 1970 سبکی موسوم به (بروتالیسم) در معماری شکل گرفت که به عنوان سبک مرسوم پس از جنگ جهانی دوم شناخته می شد(شکل 2).واژه BRUTALISM نه از کلمه انگلیسی Brutal به معنی خشن بلکه از واژه فرانسوی béton brut به معنی بتن پرداخت نشده گرفته شده است و در حقیقت سبکی است که در آن ساختمان های بتنی توسط فرم های سنگین و عظیم و سطوح پرداخت نشده ساخته می شوند و در برخی موارد از نقوش قالب ها هنگام بتن ریزی و یا ترکیب با مصالح دیگر از جمله آجر و چوب و شیشه دیده می شود.
استفاده از این سبک بیش از همه چیز، به منظورنشان دادن نوعی بی آلایشی و پرهیز از بکار بردن تزیینات مرسوم شکل گرفت. مسائل اقتصادی و اجتماعی متفاوت مربوط به آن دوران، پایایی مطلوب بتن در شرایط اقلیمی نامناسب، جلوگیری از وندالیسم (تخریب گرایی) و استفاده از صلابت و هیبت بتن در ساخت و ساز ساختمان های عمومی و دولتی از دلایل موفقیت این سبک از معماری در آن برهه تاریخی گردید که تداعی گر معماری حجمی بود. گرچه به علت خصوصیات سرد و خشک و انعطاف ناپذیر این ماده در برخی موارد این ساختمان ها ظاهری اسکلت گونه به خود می گرفتند.
لوکوربوزیه به عنوان نظریه پرداز اصلی معماری مدرن با فاصله گرفتن از عقاید دهه 20 و 30 خود به سمت ساختمانهای تندیس گونه گرایش پیداکردوی در طی فعالیت حرفه ای خود، استفاده از یکی از شاخص ترین مصالح ساختمانی مدرن یعنی بتن را به نهایت زیبایی رساند و کارهای وی مورد تقلید جهانی قرار گرفت. از کارهای او در این زمینه می توان ازویلا ساووا (1928-31)، کلیسای رونشان (1950-54) (شکل 3) و مرکز هنری کارپنتر (1961-64) نام برد.
تعدادی از معماران جوان تر در این دوره نیز به سوی این گونه معماری تمایل پیدا کردند. یورن التن با طراحی اُپرای سیدنی(شکل 4) از این جمله است. این بنا بتن ساخته شده است که استفاده از بتن و نمایش آن در ظاهر ساختمان از جمله ویژگیهای معماری بروتالیسم می باشد.
“نه”به بروتالیسم
معماری بروتالیست منتقدان سرسختی دارد، که بسیاری از بناها را تنها توده ای از سیمان خواند هاند. بیشتر انتقادات به خاطر طراحی بنا نیست، بلکه بیشتر به خاطر نمای سیمانی آنها است، به این دلیل که سیمان در هوای مرطوب و در اقلیم ابری اقیانوسی به ویژه در شمال غربی اروپا دوام چندانی ندارد و به سرعت ظاهر خود را از دست م یدهد. در این آب و هوا سیمان با لکه های آب و یا حتی گاهی خزه و گل سنگ ورقه ورقه م یشود و باعث زنگ زدگی آرماتورها میشود.همین امر سبب شد که این جنبش آرام آرام رو به زوال رود.
تولد دوباره
بروتالیسم اخیراً سعی در به روز کردن خود داشته است. بسیاری از جنبه های خشن خود را ملایم تر و ظریف تر کرده است، نماهای سیمانی روکشی ماسه ای پیدا کرده اند که باعث می شود سنگ نما به نظر برسند، گاهی نیز با گچ یا عناصر پیش ساخته و طرح دار ترکیب می شوند. از معماران مدرنیست که در پروژه های اخیر خود به این رویکرد روی آوردند میتوان از استیون ارلیش، ریکاردو لگورتا و جین وانگ نام برد. معماران آمریکای لاتین نیز در سال های اخیردر مقیاسی کوچک تر به احیای این سبک پرداخت هاند. با به وجود آمدن لیتراکان که نوعی سیمان نیمه شفاف است، ممکن است دوباره شاهد موج جدید بناهایی از این سبک باشیم. استفاده از بتنهای رنگی و الیافی نیز نقش موثری بر احیای دوباره این سبک ایفا می کند.
حتی در بریتانیا که این سبک زمانی بیشترین شیوع را داشت (و بعدها مورد بیشترین ناسزا قرار گرفت)، اخیرا از سال ۲۰۰۶ به بعد بناهایی با معماری بروتالیست به روز شده ساخته شده اند از جمله ساختمان مارش مورگان لندن و بنای الدر و کانون در گلاسکو اسکاتلند. در لیست نامزدهای جایزه استرلینگ ۲۰۰۵ تعدادی بنا وجود داشت
برجسته ترین آنها ساختمان مرکزی بی ام دبلیو ساخته زاها حدید وبنایی که برنده نهایی شد یعنی ساختمان پارلمان اسکاتلند اثر انریک میرالس(شکل 5)- که در نمای آنها میزان زیادی بتن به کار رفته بود، چیزی که هنگامی که این جایزه دایر شد از لحاظ زیبایی شناسی غیرقابل قبول به حساب می آمد.
به تازگی ارزیابی دوباره ای از معماری بروتالیست شده است که منجر به درک ارزش آن شده است، امروز دلیل ناکارآمدی این سبک را بیش از آن که به خاطر طراحی هایش بدانند، نتیجهٔ عدم مدیریت، تعمیرات و حفاظت ناکافی از این بناها می دانند،بنابراین باید به زودی شاهد ظهور سازه های بروتالیست با سبک و سیاقی متفاوت با گذشته باشیم. (شکل 6)
گردآورنده و تالیف: صدف طلایی مدرس دانشگاه