هرچند میزان مصرف سوخت کامیون های جدید براساس نوع جاده، سرعت طرح و وزن ناخالص کامیون ها متغیر است، متوسط مصرف سوخت به ازای جابه جایی هر (تن ـ 100 کیلومتر) بار در شرایطی که کامیون ها با حداکثر وزن مجاز فعلی (26 تن برای کامیون های 10 چرخ) تردد نمایند، 1/2 لیتر به دست آمده است، لیکن حجم مصرف سوخت در صورت افزایش ظرفیت بار برای کامیون های جدید در شرایطی که با حداکثر بار مجاز تعیین شده در کاتالوگ های رسمی شرکت های سازنده حرکت نمایند، به ازای جابه جایی هر تن ـ 100کیلومتر به شرح زیر کاهش می یابد.
لذا با فرض جابه جایی 600 میلیون تن بار جاده ای با متوسط جابه جایی 200 کیلومتر میزان بار جابه جا شده توسط ناوگان حمل و نقل جاده ای کشور 120000 میلیون تن ـ کیلومتر می شود. با توجه به نتایج بدست آمده که به طور متوسط 53/0 لیتر در مصرف سوخت برای جابه جایی هر تن 100 کیلومتر صرفه جویی می شود در کل 636 میلیون لیتر در مصرف سوخت برای حمل ونقل بار جاده ای صرفه جویی خواهد شد.
این در حالی است که تغییر ضوابط حمل و نقل بار جاده ای، تحولات مثبتی به شرح زیر به دنبال خواهد داشت:
1 – با توجه به اینکه افزایش ظرفیت حمل و نقل کامیون های جدید، فعالیت این گروه از کامیون ها را برای شرکت های حمل ونقل و صاحبان کامیون های سنگین مقرون به صرفه می کند، چراکه در صورت تعیین تعرفه واحد برای حمل بار جاده ای براساس (تن ـ کیلومتر) کامیون های جدید برای جابه جایی بار، به خاطر بالارفتن ظرفیت بار خالص بهره وری بیشتری خواهند داشت، لذا صاحبان کامیون های فرسوده و قدیمی که براساس ملاک فعلی مجاز به بارگیری خواهند بود، انگیزه بیشتری برای نوسازی ناوگان حمل ونقل جاده ای خواهند داشت. در این میان، به ازای نوسازی هر یک دستگاه کامیون فرسوده هر سال 12.000 لیتر در مصرف سوخت برای جابه جایی وزن ثابتی از بار صرفه جویی خواهد شد.
2 – ضوابط فنی وزارت راه درباره حمل و نقل بار جاده ای تاریخچه تنظیم ضوابط فنی حمل و نقل بار جاده ای از سال 1336 بصورت جامع شروع شد و در تاریخ 22/5/1336 براساس ابلاغیه فنی شماره 6 وزارت راه و سازمان برنامه حداکثر ابعاد و وزن وسایط نقلیه که مجازند در راه های ایران عبور کنند به شرح زیر تعیین شد:
– محور منفرد 8 تن
– دو محور متصل به هم 14 تن (فاصله دو محور بیشتر از 1 متر و کمتر از 2 متر باشد )
در حالت های استثنایی و تا موقعی که اصول توزین وسایط نقلیه در تمام راه های کشور مستقر نشده است.
– برای یک محور منفرد 13 تن
– برای دو محور متصل به هم 20 تن
البته در سال 1361 وزارت راه و ترابری توسط موسسه B.C.E.O.M درصدد تهیه دستورالعمل های جدید بود که با مشخصات امروزی مطابقت داشته باشد که در سال 1361 پیش نویس آن تهیه شد.
لیکن در نهایت در سال 8/12/1375 – طی ابلاغیه شماره 11/24346 این ضوابط به این شرح تغییر کرد: محور راهنما
(دو چرخ ) شش تن، محور منفرد- ( چهار چرخ ) سیزده تن، محور زوج ( هشت چرخ ) بیست تن.
تبصره 1: برای استفاده از حداکثر فشار تعیین شده فوق، اندازه لاستیک چرخ ها نبایستی از 20*750 کمتر باشد .
تبصره 2: چنانچه فاصله دو محور مجاور از یکدیگر کمتر از
دو متر باشد، آن دو محور را روی هم محور زوج نامند و اگر فاصله از دو متر بیشتر باشد هر کدام محور منفرد محسوب می شود.
بر همین اساس، وزن مجاز کامیون ها با بار به این شرح تعیین شد: کامیون دو محور 19 تن، کامیون سه محور 26 تن، تریلی سه محور دو چرخ 26 تن، تریلی 4 محور 4 چرخ 32 تن، تریلی
5 محور 18 چرخ 46 تن.
موارد فوق مجددا در تصویب نامه هیات وزیران به شماره 20873ت29169 مورخه 8/4/1384 تایید شد.
سایر ضوابط فنی وزارت راه
موضوع اساسی در همه این ضوابط و دستورات فنی صادره، بی توجهی به عوامل زیر بوده است:
– در هر دوره تحولاتی در طراحی و ساخت کامیون ها ایجاد شده است که باعث بالارفتن ظرفیت مجاز حمل بار کامیون ها شده، در ضوابط ابلاغی وزارت راه این موضوع مورد توجه قرار نگرفته است.
– در سایر ضوابط فنی وزارت راه و ترابری به خصوص در بحث طراحی پل ها و ابنیه فنی دستور فنی شماره 11 مشخصات کامیون ها به شرح دیگری منظور شده است.
در این دستور فنی که براساس استاندارد های AASHO تنظیم شده است، مشخصات کامیون ها به این شرح در نظر گرفته شده است: محور منفرد (دو چرخ) هر چرخ 9 تن مجموعا 18 تن، محور منفرد (چهار چرخ) هر چرخ 9 تن مجموعا 36 تن، حداکثر فاصله دو محور زوج برای محاسبه به عنوان محور منفرد 4/1 متر، مجموع وزن یک کامیون 10 چرخ، 45 تن.
بنابراین تفاوت های محاسبه و منظور نمودن وزن مجاز کامیون ها بیش از آنکه بحث ضریب ایمنی یا طراحی بالاتر از شرایط بهره برداری را دنبال کرده باشد، کم دقتی در تنظیم ضوابط فنی از سوی وزارت راه و ترابری برای موضوعات مختلف بوده است.
در نشریه 139 سازمان برنامه (ویرایش سال 1379) که مبنای محاسبات بار کامیون برای طراحی ابنیه فنی راه و پل قرار می گیرد؛ وزن کامیون طرح 3 محور، 400 کیلو نیوتن دیده شده است ـ که از کامیون طرح AASHO سنگین تر است. نحوه استقرار محورهای کامیون در این نشریه به این شرح در نظر گرفته شده است: فاصله دو محور عقب 4/1 متر، فاصله محورهای میانی و جلو 00/6 متر، فاصله عرض محور به محور دو چرخ 00/2 متر، وزن هر یک از دو محور عقب 160 کیلو نیوتن ـ مجموع 320 کیلو نیوتن، وزن محور جلو 80 کیلو نیوتن، وزن مجموع کامیون 400 کیلو نیوتن.
از بررسی این دو ابلاغیه فنی می توان نتیجه گرفت که تعیین ظرفیت مجاز حمل بار یا وزن با بار کامیون ها با واقعیت های طراحی و ساخت ابنیه فنی متناسب نیست و در صورت افزایش ظرفیت حمل بار تا سقف ظرفیت های مندرج در کاتالوگ های کارخانجات سازنده، (کامیون 3 محور 10 چرخ تا 32 تن) هیچگونه مشکلی برای ابنیه فنی و روسازی راه های کشور به وجود نخواهد آمد